Providnyky UPA bahato pozoru prydílały moralnomu i duchovnomu vychovaniu svojich vojakiv. Same tomu v povstańskij armiji značne misce vidvodyły śvietkuvaniu nacyjonalnych i religijnych śviet, jake zazvyčaj sie vidbuvało v pidnesenij atmosferi za učasty komandnoho składu. Religijni śvieta povstańcí za možłyvosty sie namahały provodyty sered cyvilnoho naselenie, ale buły vypadky, koły jeho predstavnyky sami prychodyły śvietkuvaty do povstańskoho lisu. Najbilšyj pozir v UPA nadavały vročystomu vidznačeniu Rizdva Chrystovoho i Vełykodnie.
Cíkavo, že Vełykdeń dla povstańcív, okrim religijnoji, mav i vełyku symboličnu vahu. Perezymuvavšy v kryjivkach nevełyčkymy grupamy, vony na Vełykodni śvieta sie znovu zbyrały hurtom. Misce i čas zustričej zazvyčaj obumovluvały naperedodni zymivli. Se mohły buty džereło, pidnížie skeli, uročyšče toščo. Naperedodní zustriči zavše vidpravlały na obumovlene misce rozvidnykiv, aby unyknuty emgebistskoji pastky. Jakščo jakaś grupa sie ne zjavlała v umovlenomu miscí, jij załyšały zapysku, de pryznačały novu zustrič. Koły chtoś dovšyj čas ne vychodyv na zviezok, začynały zbyranie informacyji pro nych, bo pobratymy mohły zahynuty čy vtrafyty v połon pid čas obłav.
Na Vełykdeń sie neridko vidbuvały narady povstańcív, de vony vyznačały plany na rik, rozpodílały oboviezky. Po-sutí, vełyke śvieto symbolizuvało dla nych počatok novoho roku boroťby za nezałežnisť, jakyj sie zaveršuvav zymivlev v kryjivkach. Do reči, “Prysiahu vojaka UPA” povstańcí tež vperše składały na Vełykdeń 1943 roku v lisach nyníšnioji Rivneńščyny. Poperednio vony vidvidały Vełykodniu spoviď, pryčastie i śvietkove Bohosłužinie.
Śvietkuvanie Vełykodnie v rižni roky sie vidbuvało po-rižnomu, ale oboviezkovo z dotrymaniem vsích tradycyj. Skažimo, v 1944-1945 rokach, koły “druhi sovity” v Hałyčyní šče ne mały sylnych pozycyj i, vidpovidno, słabko kontroluvały dejaki regijony, povstańcí neridko śvietkuvały Vełykdeń v najbłyžčomu do lisu seli. Prychodyły na słužbu Božu do chramu, a potim sie rozchodyły po selańskych chatach śvietkuvaty. Ale pisl 1945-ho musyły buły perevažno śvietkuvaty v lisí, bo po sełach MGB mohlo vłaštuvaty obłavy. Inkoły śvietkuvaty z povstańciemy prychodyły do listu meškańcí błyźko roztašovanych síł. Pro se pysav u svojich spohadach "U vełykomu rejdí” sotennyj Mychajło Duda (“Hromenko”):
“Vojactvo vže z apetytom spožyvało śviečene, jak na misce postoju viddíłu začały napłyvaty z dovkołyšních síł ludy — čołoviky, žinky, dívčata. Jich pryviv siudy naš spiv. Pryjšły nas vidvidaty, pobuty z namy razom i podíłyty sie vražiniemy. Dechto mav tut syniv, brativ ajbo znajomych…
Hostej prymiščeno pomežy povstańciemy bila stołiv. Zdavało sie, že jedna vełyka rodyna zasíła do vełykodneho stoła. Intendanty sie krutnuły poza korčamy, i za kilka chvyłyn na stołach sie znovu pojavyło vsiake jistívne dobro. Dozvolaje počastuvaty horivkov takož hostej, ale vže bez učasty vojakiv”.
Do vełykodních śviet v lisí povstańcí sie hotuvały tyždeń. Hotuvały charči, ładnały stoły, pryvodyły sebe v poriedok. Vže zhaduvanyj sotennyj Mychajło Duda pidhotovku do śvietkuvanie Vełykodnie 1947 roku opysuvav tak":
“Nabłyzyły sie Vełykodní śvieta. Peredśvietočni dní buły spokijni. I my tež. Chotíły smo vidśvietkuvaty Vełykdeń spokijno. Intendanty bihały dniamy i nočamy, aby vse nałežno pidhotovyty. Vony rozvozyły muku pomiž selan dla pečenie pasok, zbyrały jajcie na krašanky. Jińši robyły i vudyły v lisovych kołybach kovbasy. Ševcí napravlały vojakam vzutie, a kravcí i sobi sie vziały za robotu — šyły novi vbranie ajbo pidłatuvały poderti spodní”.
A oś ščo pro pidhotovku i śvietkuvanie Vełykodnie 1944 roku v sotní Vasyla Andrusiaka (“Rizuna”) v Čornomu lisí zhaduvav povstaneć B. Podolak".
“U Vełykodniu subotu, 15. kvitnie, tabir kypyt, jak u vułyku. Jedni čystiet zbroju i poriedkujut kołyby, druhi rubajut čatynie, aby nym prykrasyty kołyby, jińši budujut kapłyciu, v jakij zavtra sie bude vidpravlała polova Słužba Boža.
Najbilše z usích sie zvyvajut kuchovarky. Vony musiet navaryty dla cíłoji sotní jiži. Šče j hostí majut pryjty. Bunčužnyj Oleksa ta intendant Kertycia nahledajut nad usím. Sotennyj Petro Chmara sie vybrav do Hrabivky połahodyty peredśvietkovi spravy. Na dorozí pered taborom zaskrypiły navantaženi vozy, jaki prybuły z síł z darunkamy dla povstańcív. Vyvantaženo vełyki biłi pasky, kovbasy… Pered večorom vsí pidstryhły sobi čupryny i sie hołyły, čystyły, vmyvały.
Nastała nedíla, 16. kvitnie.
Rano. Staršyny proviryły, čy vsí na svojemu miscí.
— Pozir, jdut hostí, — zaprymityv chtoś.
Z-poza derev sie pokazujut providnyk Robert, Mytar, Łevko, oteć Mykytiuk
Nakaz — i vse striłectvo vychody z kołyb.
— Pozir! V tryłavi zbirka!
Do kapłycí pidchody vbranyj do Słužby Božoji oteć Mykytiuk.
— Błahosłoven Boh naš, vsehda nyní…
Dali propoviď…
— Vy ste pokynuły ridnu strichu, baťkiv, materiv i viddały sebe vsecíło jednij vełykij spravi. Vam prypały česť i oboviezok zdobuty Ukrajini volu. Chaj Hospoď Boh błahosłovyt na śviete díło… Chrystos voskres… voskresne Ukrajina.
Nenače jedna vełyka rodyna zasíły povstańcí do pryhotovanych stołiv. Vony sie hostyły, spivały, žartuvały do południe”.
Naperedodní śvieta vojaky UPA sie namahały za zvyčajem vyspovidaty i vidvidaty słužbu Božu. Jak ne buło možłyvosty vidvidaty potaj cerkvu v najbłyžčomu do nych seli, to pryvodyły śvieščennyka do lisu. Specyjalno dla toho mohły naviť zładnaty kapłyciu. Prytrymujučy sie zakoniv konspiracyji, zo śvietym otcem sie domovlały zazdałehiď zustrity v obumovłenomu miscí, de mu zaviezuvału oči i tak veły do taboru. Robyły to, aby v vypadku areštu vin pid torturamy ne zmih vkazatu dorohu do taboru. Takož vojaky pered śvietom sie namahały vtrafyty do selańskych chat, aby sie pomyty, pidstryhty i vbraty čystu vyšyvanku.
“V naši lisovi netri zahostyv o. dek. N., — pysav sotennyj Mychajło Duda-”Hromenko”. — Korystujučy sie ho prybutiem, vojactvo po čerzí vidbuvało vełykodniu spoviď. A vesna nabrała vže povnoho rozhoru. Lis opovnyv sie zełeniu i začav žyty svojim bujnym žytiem. Zdavało sie nam, že i dla nas poza lisovym nemaje jińšoho žytie. Ludyna sie zžyła zo svojev dołev. U Vełykodniu pietnyciu veś viddíł postyv, a takož chodyv v seło do Płaščenycí… Koły sonce pidnesło sie dohory i ośvityło mału polanu v lisí, na níj vže sie porały intendanty bila zazdałehiď pryhotovanych stołiv. Słužbovyj rij dopomahav jim, kładučy na pivkołom ustavłeni stoły pasky, kovbasy, krašanky toščo. Jak vže vse buło hotove, nabłyzyv sie o. dekan N. i za starym zvyčajem pośvietyv našu povstańsku pasku. Pisla toho veś viddíł zasív za stoły do spilnoho śviečenoho…
Śvietočnu tyšu, jaka zvyčajno zapanovuje v takych chvyłynach, pereryvaje pryvit otcia dekana: “Chrystos Voskres!”. Vin sie zvertaje z promovov do povstańcív, zjasovujučy v níj suť nyníšnioho śvieta. Zupyniaje sie nad jeho vełyču i značiniem v ukrajińskomu narodí. Zhaduje pro tych, jaki nyní ne možut słavyty voskresłoho Bohočołovika za prabaťkivskym zvyčajem, pro baťkiv i materiv, pro uvieznenych i zasłanych. Vreští vysłovluje nadíju, že Vsevyšníj sie zmyłoserdyt nad nedołev narodu i nezabarom pozvoły mu v umovach svobody słavyty Jeho imie”.
V razí, koły sie ne vdavało dostavyty śvieščennyka do lisu, jeho funkcyji mih zaminyty komandyr. Zazvyčaj vin błahosłovlav śvietkovyj stił, hovoryv naputni słova, pisla čoho sie vidbuvała zahalna mołytva. “Nastav Vełykdeń. Strilcí zrizały kilka smerek, zrobyły stił, može, na sorok metriv dovhyj, a po bokach sydženie, zastełyvšy vse smerekovymy hiłkamy. Kuchari nakrajały pasok i vsiake jińše. Rozkłały na stoli i poprosyły sídaty, — zhaduje staršyj bułavnyj Kosť Mychałyk (“Duma”). — Brakuvało łyš śvieščennyka, aby pośvietyv, pokropyv pasky i zaspivav “Chrystos Voskres”. Komandyr “Želizniak” pryvitav vsích, pobažav lipšoji doły, a todí skazav do vsích naše staroukrajińske “Chrystos Voskres”. Jemu chorom vidpoviły “Voistynu Voskres” i zaspivały “Chrystos Voskres”.
Ale śvietkuvanie sie ne zavše vidbuvały v takych vročystych umovach i z takov kilkistiu vełykodních smakołykiv. Vojennyj čas inkoły dyktuvav svoji umovy. Žinka połkovnyka UPA Vasyla Hałasy Marija Savčyn zhaduvały, jak naperedodní śvieta 1952 r. povstańcí ne zmohły rozdobuty charčiv i povernuły sie do lisu z buchancem čornoho chliba, z pivkilo sała i pšonienov kašov. “Zvbaryły smo kašu, zaparyły z lisovoho zile čaju, bez cukru, i tak proveły smo Vełykdeń… Sej Vełykdeń… smutkom sie vidtysnuv v mojij pamniety. Ne prez vbohyj charč, a prez hirke vidčutie samotnosty. V takyj deń bolučijše sie spryjmaje perežyte, v takyj deń sie choče ohlanuty nazad, perełystkuvaty kartky mynułoho”.
U Vełykodníj deń povstańcí sie zvilniały vid vsích oboviezkiv, okrim storožovoji stijky, tomu neridko sie vłaštovuvały v tabori rižni zabavy, hrały v šachy, karty, vłaštovuvały improvizovani vystavy, tańcí. Zazvyčaj v sej deń komandyry dozvolały pidłehłym vžyvaty neznačnu kilkisť spyrtnych napojiv, ščo v budni dní sie suvoro zakazuvało. Skažimo, sotennyj Mychajło Duda zhaduvav, jak na vełykodní śvieta dozvołyv vydaty na kožen rij po flešcí horivky. Pro śvietkuvanie z horivkov pyše i Kosť Mychałyk (“Duma”): “Deś sie zviała horivka. Nakryvky z madierskych granat złužyły za čarky. Horivka na porožníj šłunok sie vydavała hostrov, hriła, vykłykała łehke spienínie. Žadne śviečene v žytí ne smakuvało tak, jak todí v lisí. Po śnídaniu vidpočyvały vsí, krim alarmovoji čoty. Dechto hrav v šachy, dechto v karty, jińši vidpočyvały, hutoryły”.
Naperedodní śvieta čy bezposerednio v deń Vełykodnie povstańcí mohły pryjty do seła. Sovicki specpryznačeńcí znały pro to, tomu ne ridko vłaštovuvały tam obłavy, ajbo zasídky. Marija Savčyn rozpovidała, jak v Strasnyj Četver troje jich povstańcív buły pišły do seła Kamnienka, de mały nałahodyty cyvilnyj zviezok, zibraty charčovych produktiv i zabraty prysłani dla Vasyla Hałasy gazety, ale vtrafyły na zasídku emgebistiv, dvoje upivcív zahynuły, a jedyn zumiv povernuty sie do lisu.
Vełykodní stravy i pečeni pasky z jajciemy časteńko povstańciem do lisu peredavały cyvilni meškańcí, jaki vony mežy sobov nazyvały “śvieta”. “Selany ne zabuły peredaty žyvym povstańciem ‘śvieta’… Prytomu nahadały, aby vdruhe vyjšły na zustrič v subotu popołudní, bo dívčata prynesut šče jední ‘śvieta’ zo Skoleho. Miž nasełeniem buła svoja neformalna organizacyja, znały, komu možna doviraty, i pomahały sobi vzajemno. V Skolim sie dohaduvały, že v Kamnienku zachodiet postańcí, tož bažały takož vid sebe peredaty śviečene, jednak napered chtíły ho pośvietyty. Nadvečir chłopcí prynesły ti druhi ‘śvieta’, z harnymy pysankamy i vłoženov kartkov z vełykodnímy pobažaniemy vid Skilcív”, — zhaduvała Marija Savčyn.
Takož specyjalno košyky dla upivcív hotuvały rodyči, druzí čy miscevi čłeny OUN. Inkoły bila cerkvy, pisla Bohosłužinie, kožna rodyna vytiehała ščoś zo svojeho košyka i peredavała do povstańskoho stołu.
Traflało sie, že produkty dla Vełykodnie povstańcí rekvizovuvały v selan. Takyj vypadaok, jakyj sie stav 1947 roku na Lubačivščyní "(Zakerzonie), zhaduje staršyj bułavnyj Kosť Mychałyk (“Duma”):
“Nastav Vełykodníj tyždeń. Pryjšły spomyny — Strasnyj Četver, Vełyka Pietnycia, vynesenie płaščanycí, storožuvanie pry śvietim hrobi, pečenie pasok, śviečenie. Dla nas šumiv lis. Zbroja v rukach i hotovnisť kožnoji chvyłyny pryjniety bij nahaduvały, chto smo i de smo… Zorganizuvały smo jakiś pasky, jajcie — vyhledało nemožłyvym… Ta komandyr “Tuča” choč na Vełykdeń chtív nahoduvaty vojakiv, posmakuvaty pasok. Todí vže kušč i viddíł kvartyruvały błyźko jedyn vid druhoho. Kurinnyj komandyr “"Želizniak” takož buv z namy. Todí sot. “Tuča” vysłav jednu čotu v teren prydbaty charčiv. Pišły do Polakiv. Išły chata v chatu i zibrały trochy pasok, jajeć, kovbas i jińšoho dobra. Skazały ludiem, že vony to musiet robyty. I Polaky sie pohodžuvały, že v takych obstavynach tak musy buty. Selany-Polaky zapriehały koní i zibranyj charč pryvezły do lisu. Jich zapevnyły, že koní i vozy sie vernut. V lisí trymały pidvody cíłyj deń, a vvečeri vidpravyły nazad do seła”.
Jak vydymo, v UPA sie namahały vidznačaty Vełykdeń zo vsíma atrybutamy. Značnu pomič provijantom u vidznačení śvieta nadavało cyvilne nasełenie, inkoły neobchidní produktu upivcí mohły rekvizuvaty v selan. Ale varto zauvažyty, že buď-jaki śvietkuvanie sie vidbuvały łyš todí, koły v okołyciech sie ne veły instensyvni bojovi díji.
Džereło: zbruc.eu
