25. travnie 2012
Na protėzí ostatních rokiv zris mij interes do mov i dijalektiv. Mene duže zacíkavyło, jak ukrajińska mova sė rozvyvała v dijaspori v porivnianiu z Ukrajinov. Ukrajińska, jakov hovorėt v dijaspori je movov, jakov rozmovlały v Hałyčyní do 2. ŚV. Bilszisť ukrajińskych emigrantiv, jaki sė buły vidpravyły na Zachid pisla zakińczenė 2. ŚV buły rodom z Hałyczyny i jińszych zemel Zachidnioji Ukrajiny. Hałyczyna dovhyj czės buła pid polskym panuvanėm, tomu mova, jakov tam rozmovlały buła napovnena polonizmamy [Hał.eu: Naspravdí kilkisť polonizmiv ne je vže takov i vełykov, jak jeji často predstavlajut. Bilszisť tavrovanych polonizmiv naspravdí sut zahalnosłovėńskymy słovamy]. Sia mova sė ne sylno zminyła v dijaspori, tomu Ukrajińcí dosí rozmovlajut nev. (Chocza vona j zaznała vpłyvu z boku anglijskoji). Bilsze toho, mova dijaspory zberehła archajiczni słova zo sfery technologij (do prykładu, v dyjaspori dosí każut zahasyty śvitło, szo pochody z czėsiv, koły voheń chosnuvały dla ośvitlenė; abo ż inkoły słovo pero chosnujut dla oznaczenė pyśmovoji ruczky).
Natomisť v Ukrajiní, ukrajińska mova buła zmoskalszczena i prodovżuvała zminiuvaty sė na protėzí czėsu. Takym czynom stanom na 1991 ukrajińska mova, jakov rozmovlały v Ukrajiní, vkluczajuczy Zachidniu Ukrajinu, sė duże riżnyła vid movy dijaspory, osobłyvo lexyczno.
Prez to ja musivem vyvczyty bahato novych słiv. Bilsze dvoch rokiv tomu ja poczavem składaty spysok vidminnostej miż dvoma movamy, bo, ja dumaju, z czėsom mova v dijaspori sė też zaczne zminiuvaty i nabłyżuvaty do nynísznioji ukrajińskoji pid vpłyvom novoczėsnych emigrantiv, medij i internetu.
Naviť teper ja czėsto pomiczaju, że dejaki słova, jaki ja chosnuju, sut zastariłymy. I mení sė podobajut vizyty mojeji rodyny i druzív z Ameryky, bo teper ja lipsze rozumiju, jaki słova chosnujut v Ukrajiní, i możu poczuty vid nych davní słova, jaki ja’m zabuv ajbo níkoły j ne znav.
Najczėstíjsze riżnycia vynykaje prez archajiczni słova, polonizmy, nahołosy, riżni zvuky (osobłyvo, szo sė stosuje zvukiv /f/ i /g/) i riżni gramatyczni rody.
Koły ja buv dytynov v mojij kimnatí vysiv otsej alfabet (dyv. znymku). Jeho zrobyły miscevi ukrajiński mamy deś v 1980-ch. Na zymovych vakacyjach mam sė zapytała, czy ja vse szcze choczu jeho zberehty, i ja zovydivem ho vpersze pisla bahatioch, bahatioch rokiv. Mení sė podobało, naskilky “dijasporskym” vin buv. Do prykładu, tam buła litera Ґ (G) i dekilka malunkiv buły pidpysani słovamy, jaki bilsze ne chosnuvały v Ukrajiní (gudzyk, cytryna, szatro, etc.).
Vresztí-resz, ja podaju spysok, nad jakym ja praciuvavem dekilka ostatních rokiv.
Dijasporėńska / Stara Hałycka Mova | Nynísznia Literaturna Ukrajińska |
|---|---|
JIDŻENĖ / JIDA zupa sałata fasola czokolada marmulada barabola / bulba truskavky cytryna klusky pomarancza kanapka ryż ovoczi jaryna musztarda cynamon andruty pomadky morożyne kabanos burak placky poszczedivka parivka cukorky legumina strucla kołacz buraczky ćvikły guma | JIŻA sup sałat kvasola szokoład marmeład kartopla połunycia łymon makarony apelsyn buterbrod rys frukty ovoczi hirczycia korycia vafli szokoładky morozyvo mała kovbasa buriak deruny pasztet sosyska cukerky sołodke kałacz kałacz buriak z cybułeju i smetanoju buriak z chrinom żujka |
VBRANĖ futro marynarka sukonka szlafrok stanyk majcí meszty napłecznyk polares obcasy kovnír szkarpetky torbynka kupalnyj strij beretka bluzka | ODIAH chutro pidżak suknia chałat [niczna soroczka] lifczyk trusy vzuttia riukzak hamaneć kabłuky komir nosky sumka kupalnyk beret błuzka |
G gudzyk oryginalno jogurt gazeta gitara | H hudzyk oryhinalno johurt hazeta hitara |
NAHOŁOSY pòduszka dobrỳj deń nadvorì ròblu lùbyty bùła kàżu povèrnu sė | NAHOŁOSY podùszka dòbryj deń nadvòri roblù lubỳty bułà każù povernùsia |
LUDY kuzyn kuzynka teta tovaryszka tovarysz rodyczi łetun muryn Żyd sestrinka bratova | LUDY dvojuridnyj brat dvojuridna sestra titka podruha druh baťky lotczyk nehr Jevrej płeminnycia (dońka sestry) drużyna brata |
DÍJESŁOVA nakrajaty ciomaty strinuty zapałyty zahasyty baczut hamaty zyjete pokrutyty opałyty sė volity piznaty sė czuty sė vbraty sė skoknuty vstupyty pokuszaty smaruvaty zbudyty sė złożyty cyruvaty vspity chtíła | DIJESŁOVA porizaty ciłuvatysia zustrity vkluczyty vykluczyty baczať jisty żyvete povernuty zasmahaty nadavaty perevahu poznajomytysia poczuvatysia odiahatysia strybaty zajty poprobuvaty mastyty prokydatysia składaty zaszyvaty vstyhnuty chotíła |
RIŻNI lampa telefon flaszka / fleszka łedivka podełko lichtarka patelnia szuflada łaznyczka klozet szatro łeszczata bronzaletka vinda avto malunok szklanka znymka znaczok pero videłeć nożycí roża szminka papirosy szkło televizyja rover naczynė żarivka bileta dyvan kredens apartament poczta obrus zabavka styrka / szmata mitła rura rura tory łyżvy fajka kałabania zazulka aparat lit perepys problema plan zała kolor kraska klub fryzura devėtdesėt prohulka spacer skłep sufit klasa łetovyszcze stupiń bronzovyj granatovyj restoracyja Evropa vakacyji kater schodyny urodyny popołudne festyny łyłyk łyce humorbiurko szpytal nalipka povołe nyní proba proszu bałagan hruba emerytura prosto płeczi ramena vtėżi nakasłyk tansze żelisko odynokyj masť domovyna horėczo muskuły vażno mėhkyj zastryk vidbỳvanka kopanyj mėcz koszykivka gratuluju fortepian hranycia znamenyto straszno riczej piznych musiv zozadu na dołyní skupky pivnycia skomplikovano ceho / seho zdorovle połudeń rozvedeni zymno ruchanka filatovyj pomicz taxivka taśma rynka spiżarka słojik slicznyj vsio posliducza tamtoj tamvo kanapa davno tomu chochla / kochla firtka na stało pidspid | RIZNI łampa tełefon plaszka chołodylnyk korobka lichratyk skovoridka szuchlada tuałet tuałet pałatka / namet lyżi brasłet lift maszyna kartyna stakan foto marka ruczka vydełka nożnyci trojanda pomada syharety skło tełevizor vełosyped posud łampoczka kvytok kyłym komod kvartyra poszta skatertyna ihraszka hanczirka vinyk truba picz rejsy / koliji kovzany lulka kaluża soneczko fotoaparat roky(iv) recept probłema płan zał kolir kolir kłub stryżka devianosto prohulanka prohulanka mahazyn stela kłas aeroport hradus korycznevyj temno-synij restoran Jevropa kanikuły zastuda zibrannia deń narodżennia pisla obidu sviato łetiucza mysza / każan obłyczczia nastrij ofisnyj stił nakłejka povilno siohodni repetycija buď-łaska bezład povna pensija priamo spyna płeczi vahitna tumba, komod deszevsze praska jedynyj maź truna hariaczo mjazy vażłyvo miakyj ukoł vołejboł futboł basketboł vitaju fortepïano kordon czudovo straszenno reczej piznich musyv zzadu vnyzu łapky pidvał składno cioho zdorovja pivdeń rozłuczeni chołodno himnastyka, zariadka fïołetovyj dopomoha taksi kaseta kastrula komora sklana banka harnyj vse nastupna otoj tam dyvan davno czerpak chvirtka postijno pidnyz |
Avtor: Shadows of a Forgotten World
