Z knyhy “Vid legend do pravdy" Longyna Cehelskoho
LVI. Antantski misyji v Hałyčyní
Krim jednoji misyji pid provodom generała Bartelmi, jaka mała polityčnyj charakter, a pro jaku ješče rozkažu, jak na se pryjde čerha, jeńši misyji, jaki pryjizdyły do Hałyčyny, buły tilky rozvidnymy. Jich zadača buła rozhlanuty sě v Hałyčyní, a opisla zdaty zvit svojim vładam čy jich reprezentacyjam na Versailleskij konferencyji. Oś tak vže deś v peršomu tyžní hrudnia 1918 r. sě zjavyv v Hałyčyní francuzkyj rozvidnyk, kapitan, jakyj pryjichav avtom v tovarystvi jakohoś Polaka v francuzkij słužbi z Rumuniji (na Kołomyju) i sě dobyv jakymś čudom až pid sam Lviv, de jeho naša vijskova vłada zaderžała, vidisłała do Tarnopola, todíjšneho osídku Deržavnoho Sekretaryjatu, a zamknuła pid kluč. Butnyj Francuz sě vidhrožuvav pimstov Francyji, pinyv z luty, bo ne mohło mu sě pomistyty v hołovi, jak jeho — kapitana Francyji, jaka rozdavyła mohutniu Nímeččynu — smiła zaderžaty jakaś tam novoutvorena, nikym ne pryznana deržavka.
Choč ja čěsto ne podílav i ne odobruvav rižnych neobčysłenych pomysłiv vijskovoho Sekretara, połk. Vitovskoho, ale v tomu vypadku pryznavav’em mu povnu racyju. Koły otsej francuzkyj rozvidnyk bažav zibraty informacyji pro vidnosyny v Hałyčyní, povynen buv sě zhołosyty do našoji vłady a jizdyty po kraju za jeji vidomom i dozvołom. Ale koły vin pid pretextom misyji do našoho urědu, perejichav našu hranyciu vid Rumuniji i, zamisť do Tarnopola, pustyv sě do zajnětoho Polakamy Lvova, to sia jeho „misyja“ ne mohła nam sě podobaty — tym bilše, že z nym jichav inteligentnyj mołodyj Polak. Za se jemu i naležało pokoštuvaty tarnopilskych areštiv. Urěd hovoryty z nym, očevydno, ne schotiv i viddav połahodu jeho spravy vijskovij vładi. Połkovnyk Vitovskyj zahrozyv zrazu, že postavyt Francuza pered vojennyj sud jak špyhuna i Francuz młiv zo strachu, koły jemu se buło perekazano. Ale potim, poderžavšy Francuza jakych 10 dnív v areští, vidstavyły jeho nazad (razom z jeho suputnykom) do rumuńskoji hranycí a poradyły mu vdruhe na našij terytoryji sě ne pojavlaty. Otsia nauka ne pišła v lis. Kožna pizníjša misyja vid Alijantiv zhołošuvała perše vseho śvij pryjizd našij vładi.
Toho rodu rozvidni misyji pryjizdyły do nas kilkoma navorotamy. Pamětaju, jedyn raz my pryjmały jakuś mišanu vijskovu misyju. Buły v níj Italijcí i Francuzy v ranzí kapitaniv a majoriv; buv i połkovnyk. Śvidomi, že vid zvitu seji misyji zaležyt čymało, my śmo pryjněły ji duže čemno, ale j ne peresadno. Na hranyčnij stacyji v Łavočnomu [mežy Hałyčynov a Maděrščynov] dałyśmo jim dla tovarystva dvoch-troch našych, bilše buvałych oficeriv, jaki jichały z nymy (v okremij, zarezervovanij čěstyní vahonu) vid Łavočnoho až do Stanysłavova. Podorozí, v Stryju, połkovnyk Hryć Kossak i jeho štab pryjněły jich znamenytym, ukrajińskym obidom z tokajem (ocym z Pidvołočysk!) i zo spravdí tovaryskov, vojackov hostynnistiu.
Vže, pryjichavšy do Stanysłavova, Italijcí i Francuzy buły duže dobre nastrojeni. V Stanysłavovi prymiščeno jich v najlipšych pokojach hotelu „Avstryja“ (jakyj sě vže zvav „Ukrajina“!). Opisla prez kilka dnív obvodyły jich po rižnych Sekretaryjatach na informacyjni rozmovy i rozhladyny a vozyły jich do hołovnoho díjevoho štabu (gen. Omelanovyča-Pavłenka) v Chodorovi i na front. Podorozí obznajomleno jich z našym sełom, inteligentamy, dejakymy povitovymy komisaryjatamy toščo. Z cíłoji pojizdky vidnesły vony jaknajlipše vraženě: vsiudy ład, spokij, dyscyplina; ludy čemni, kulturni, hostynni; armija sě predstavlaje ne hirše staroji avstryjskoji; želiznycí, telefony, telegrafy v porědku; zahalnyj nastrij dobryj; Žydy vdovołeni i miscevi Polaky ne možut narikaty na peresliduvaně; torhivla jde pravylno; níde ní slidu rozruchiv, hrabunkiv čy jakohoś nespokoju. Vony sě rozsypały v gratulacyjach, komplimentach. Na vidjizd dałyśmo jim znovu znamenytyj obid v restoracyji zhadanoji hostynycí.
V čěsí obidu vypadało nam skazaty kilka słiv na proščaně. Jak Deržavnyj Sekretar buv’em zavysokov ,,rangov“, žeby promovlaty do nych, jaki buły tilky rozvidnykamy, a ne dyplomatamy. Tomu hovoryv korotko kilka słiv, d-r Olesnyckyj, d-r Vytyckyj čy d-r Załozeckyj — ne tiamlu vže chto. Vidpoviv rivno korotko i tepło najstaršyj rangov z čužych hostej. A opisla — pid kineć obidu — promovyv o. Bonn, nače b neoficyjno, a jak jedyn z učěsnykiv trapezy. Hovoryv po-francuzky. Ale jak! Se buła hra virtuoza krasnoričyvosty a dyplomatyčnoji provornosty. Hovoryv vid sebe, osobysto, jak Belgijeć, jakyj sě opynyv jak misyjonar sered seho narodu, piznav jeho a polubyv jeho cíłov dušov. Treba buło počuty, jak o. Bonn kilkoma mysteckymy mazkamy zmaluvav herojičnu historyju Ukrajiny, jeji zmahaně do voły, jak zahrav na kłyčach-hasłach francuzkoji „Vełykoji Revolucyji“: égalité, fraternité, liberté, jak zacytuvav z Marseillaise’y, jak pryhadav Italijcěm Garibaldi i jichniu boroťbu za volu i za zjednaně Italiji, jak z sercem i płamennym zapałom zahovoryv pro deržavne voskresíně Ukrajincív. Jeho francuzka mova, jak sě nadaje same do takych promov, zveníła jak zołoto; jeho rytoryčnyj patos poryvav vsích, i tych, jaki rozumiły łedve pěte-prez-desěte. Čuži oficery — se buło očevydne — buły zachopłeni. Vidpoviv Italijeć, po-francuzky. Gratuluvav nam ładu, jakyj bačyv na kožnomu krocí; chvałyv našu armiju; děkuvav za hostynnisť a pryvitnisť; vyskazav nadíju, že ukrajińskyj narid sě dibě pryznaně jak samostijna nacyja-deržava, bo zasłuhovuje na se vpovni po vsiomu, ščo misyja v nas vydíła — a zakińčyv tostom na česť Ukrajiny.
My śmo mały opisla povidomleně, že sia misyja predłožyła v Versailles’í jaknajlipšyj zvit pro nas (Hałyčěn) jak narid upovni zdatnyj do deržavnoji samoupravy. Tak samo z dodatním vraženěm vyjizdyła pizníjše zo Stanysłavova druha francuzka vijskova misyja, a kilka tyžnív opisla amerykańska (kapitan Bowman i kapitan Fisner čy ščoś podibne!), jaku ja — jidučy v jakijś misyji do Petlury, jakyj perebuvav tody v Šepetivcí čy v Rivnomu — poviz z sobov do Brodiv. Tam vony strinuły otamana Petluru i jeho urěd.
Otsia striča Amerykancív z otamanom Petlurov buła, zdaje sě, vzahali peršov stričov Petlury z čužymy predstavnykamy. Ja vładyv ji tomu, žeby Petluri, jakoho jedynokoho vvažav’em praktyčnym umom sered doktrynerskoji ukrajińskoji inteligencyji, daty spromožnisť navězaty zo Zachodom. Tomu hodyt sě rozpovisty pro te, choč chronologično vono naležyt do deščo pizníjšoho čěsu (berezeń 1919).
Oś tak Amerykancí ne chtíły jichaty poza Brody, zajavlajučy, že ne majut dovirě do vidnosyn v Vełykij Ukrajiní. Petluru vvažały bolševykom. A koły probuvav’em rozvijaty se jichně nastavleně i vkazav na boroťbu Petlury z bolševykamy, kapitan Bowman (jakyj hovoryv nezłe po-nímecky i po-rosyjsky) vyjněv z hrudnoji kyšení drukovanu po-ukrajińsky łetiučku i podav mení ji zo słovamy: „Vy kažete Petlura ne bolševyk?.. A ščo oce, jak ne komunizm?..” I vkazav na pidkresleni červonym ołivcem rečeně. Buła se letiučka z programov Dyrektoryji (redaguvav ji, zdaje sě, P. Hryhoryjiv), de sě zapovidało zneseně pryvatnoji vłasnosty vsích zasobiv produkcyji (zemły, fabryk, varstativ i t. d.). Dyrektoryja tody sě vže rozlizła, Vynnyčenko vyjichav zahranyciu, a siu firmu perejniav Petlura. Ja tak i skorystav’em z seho i zakrutyv, že Petlura „usunuv“ socyjalistyčnu Dyrektoryju, i sam vede polityku nacyjonalnu i antybolševycku. Choč se tody i ne cíłkom buła pravda, ale Amerykancí, jaki za kilka dnív spilnoji podorožy pryvykły do mene i začěły doviraty mení, změkły. Vony sě zhodyły hovoryty z Petlurov, ale… na hałyckij terytoryji!
Oś ja musyv’em perekonaty otamana Petluru telefonom, aby pryjichav do Brodiv. Tam jemu naša vijskova załoha zhotovyła na stacyji počesne pryjniatě, jake zrobyło na Amerykancív svoje vraženě. Opisla otaman Petlura dav v svojij „saloncí“ obid dla amerykańskych oficeriv, pry čomu naši Prydniprěncí duže sě dyvuvały, že Amerykancí ne tknuły horiłky. Ja vveś čěs buv koło Petlury i Amerykancív i starav sě tak kermuvaty rozmovu, žeby Petlura i jeho prybičnyky mohły vyjavyty svoje negatyvne vidnošeně do bolševykiv. Raníjše ja vže zvertav uvahu Amerykancív, že jakby Petlura mav pryznaně i pomič vid Ameryky i Antanty, to se buv by najlipšyj šlach do poboreně bolševyckoji nebezpeky. Ja’m vkazuvav, že francuzka zasada nezajmanosty i nepodílnosty buvšoji carskoji Rosyji je chybnov i samolubnov (zadla dovhiv Rosyji v Francyji!) a tilky skripluje bolševykiv. Teper, v tovarystvi Petlury, znovu zviv’em rozmovu na siu temu. Amerykancí mały nahodu zorijentuvaty sě, že Petlura díjsno ne bolševyk. Vony sě zacíkavyły vijskovov syłov, vypytuvały, de je antybolševyckyj front, pytały, jakoji pomočy potrebuvav by vin v boroťbi proty bolševiji i t. d. To vse vony pylno zapysuvały.
Koły opisla viz jich nazad, vony buły jinakše juž nastrojeni, níž pered tym. Ale vse taky kapitan Bowman radyv nam, Hałyčěnam, ne zvězuvaty svojeji doły bezumovno z Prydniprěńščynov i Petlurov.
— Hałyčyna ščo jeńče, a buvša rosyjska Ukrajina ščo jeńče, — hovoryv vin. — Hałyčyna je v dyspozycyji Ameryky i Antanty. Tomu Wilson može vam pomohty. A Ukrajina je čěstynov Rosyji i těžko, žeby Ameryka pryłožyła ruku do jeji rozboru. Ne zabuvajte, že v Washingtoní sydyt carskyj ambasador. Značyt, Ameryka je v pryjazní z Rosyjov. Ne možna že terytoryju svojeho pryjatela díłyty. Se je trudna sprava. Chiba, že Rosyja sama by sě rozpała; todí ščo jeńče. A vy do Avstryji vže ne naležyte; vašu terytoryju pisla mežynarodneho prava Avstryja vidstupyła Alijantam. Alijanty budut rišaty pro neji. A ščo vy ste projavyły díłom volu do samooznačeně i zumiły stvoryty vporědkovanu deržavu, to vas, dumaju, Alijanty vyznajut. V mojemu zviti dla amerykańskoji misyji pry myrovij konferencyji, ja dam prychylnu opiniju, — zakińčyv svoji mirkuvaně Bowman.
Ščodo Petlury, kapitan Bowman obicěv mení daty prychylnu opiniju, ale vse taky osterihav, že, movlav, „se je jeńše díło“. Opisla, vže budučy hałyckym zastupnykom v Washingtoní (1921), mav’em nahodu perekonaty sě, že zvity seji amerykańskoji rozvidnoji misyji buły vzahali prychylni ukrajińskij spravi — zokrema hałyckij.Osobłyvo kłały si zvity natysk na te, že Alijantam treba strymaty Polšču vid dalšoho nastupu na Ukrajincív, bo takyj nastup se je voda na młyn bolševykiv.
Koły vže hovoru pro siu amerykańsku misyju, to cíkavo bude perepovisty te, že kapitan Bowman rozkazuvav mení pro Zakarpatě. Zrazu — hovoryv vin — jeho misyja mała sě rozhlanuty tilky ščodo Zakarpatě. Vid neho sě diznav’em vperše pro te, že prezydent Masaryk, buvšy v Amerycí, zrobyv jakuś umovu z predstavnykamy zakarpackych Rusyniv, že Zakarpatě maje distaty šyroku avtonomiju v Čechosłovaččyní. Todí zvernuv’em uvahu Bowmana na uchvały „Ruskych Rad“ v Chustí, jaki sě zajavyły za pryłučeněm Zakarpatě do ukrajińskoji deržavy. Ja’m skazav jemu takož, že dva predstavnyky „Ruskoji Rady“, Kłočurak i ješče druhyj, jakoho imeny ne pamětaju, sě javyły v síční 1919 r. v Stanysłavovi, v Ukrajińskij Nacyjonalnij Radí, buły pryjněti v jeji skład, zajavyły tam prynałežnisť Zakarpatě do ukrajińskoji [rusyńskoji] deržavy a buły naviť razom z našov delegacyjov dnia 22. síčně 1919 r. na Sofijskij płošči v Kyjevi, de prohołošeno złuku vsích ukrajińskych zemel v jednu deržavu.
Kapitan Bowman vidpoviv, že vin te vse znaje, ale z Zakarpatěm ne taka prosta sprava, jak z mojich słiv vychodyło by. Rič v tomu, že polityčnyj santyment Zakarpatě je duže podíłenyj, a nacyjonalna śvidomisť i organizacyja majže níjaki. Jakych 100 000 tamošneho naseleně po mistečkach sut Žydamy i Maděramy, čy zmaděryzovanymy Rusnakamy, i vsí vony sut za Maděrščynov. Koło 400 000 selan sut temnymy, nepyśmennymy Rusnakamy, jaki sami ne znajut, čoho sobi bažaty. Maděriv nenavydět, ale de prychyłyty sě, ne znajut. Bowman rozpoviv mení, že vin chodyv po torhach a chramach na Zakarpatiu — v Užhorodí, Mukačevi, Svalavi, Bereh-Sasí, Sevluši, Chustí toščo i vypytuvav sotky ludej sam — to łomanov rosyjščynov, to po-anglijsky (a bahato reemigrantiv hovoryły tam dovoli płavno po-amerykańsky!) — de vony chotět naležaty. Žydy i Maděry jednohołosno sě zajavlały za Maděrščynov, a Rusnaky beznadíjno sě podíłyły. Najbilše z nych chotíły b nałežaty do „Hameryky“, do „Wilsona“. Bowman sě vsmichnuv, opovidajučy se, i jakoś hirko zažartuvav: „Oś, vydyte, majemo hotovu koloniju pid Karpatamy. A harnyj kraj, bahatyj. Jaki lisy! I mineralni džereła. A klimat prečudovyj! Najivni ludy ne rozumijut, že ruka Ameryky tam ne zasěhne …“ Jeńši dumały, že jim najlipše maty „svoju rusku krajinu“; ješče jeńši, ale takych buło mało, hovoryły, žeby jich pryłučyty do Ukrajiny. A takych, že chtíły by naležaty do Čechosłovaččyny, buło najmeńše. Do toho santyment sě podílav terytoryjalno. Do Ukrajiny sě skłoniuvały Marmarošany na schodí; ti, ščo koło Mukačeva, buły za „svojov krajinov“; a rešta, osobłyvo zo zachodu, sě těhły do „Hameryky“.
— Ja dumaju, — hovoryv Bowman, — že jim šče najlipše buty avtonomnov krajinov v Čechosłovaččyní. Masaryk ne zrobyt jim kryvdy. A jak vy sě zakripyte jak deržava, i vony schočut pryłučyty sě do vas, to ne bude se těžko perevesty.
LVIII. Rozład mežy ukrajińskymy misyjamy v Paryži
Koły oś tak d-r Vasyl Panejko obstojuvav samostijnu hałycku polityku na paryzko-versailleskomu terení, to cíłkom protyvnu dumku zastupav hołova misyji vid Prydníprěńščyny (sebto vid Dyrektoryji, a opisla vid Petlury) Hryhor Sydorenko. Pravdu kažučy, Sydorenko na dyplomata, šče j do toho na hołovu misyji v Paryži i do Myrovoji Konferencyji, cíłkom sě ne nadavav. Provincyjalnyj želiznyčyj inžener, jakyj níkoły ne mav nahody braty učěsty v díjsnij politycí, a buv tilky konspiratorom studentsko-revolucyjnoho typu, ne duže to šyroko ośvičenyj, a v čužyní cíłkom nebuvałyj, ne znajučy níjakoji evropejskoji movy, Sydorenko, choč ščyra duša i viddanyj usím sercem ridnij Ukrajini, ne mav níjakych kvalifikacyj na dyplomata ta šče j na take stanovyšče, jak tody v Paryži. Sydorenko stojav na stanovyšči, že vin je hołovov ukrajińskoji misyji, a Panejko i hałycka misyja majut pidlahaty jemu i ne povynni robyty žadnoho kroku bez jeho zhody. Tomu vin sě i ne pohodžuvav, žeby perehovoruvaty z Myrovov Konferencyjov čy to z čłenamy jeji pro pryznaně Hałyčyny, okremo vid spravy vyznaně Ukrajiny jak cíłosty.
Teoretyčno se buło pravylno, ale zo stanovyšča praktyčnoji polityky — cíłkom ní. Bo ščo ž by vono škodyło spravi mežynarodneho vyznaně Prydníprěńščyny jak deržavy, jakščo b skorijše Hałyčynu vyznano deržavov?.. Navpaky! Jakraz pomohło by, bo stavšy raz deržavov i zasídajučy v Myrovij Konferencyji, Hałyčyna mohła by dyplomatyčno pidpyraty zachody Vełykoji Ukrajiny v spravi jeji vyznaně. Na žal, Sydorenko ne rozumiv toho. A može, jak zastupnyk socyjalistyčnoji vłady i sam socyjalist, ne chtív toho rozumity. Bo i jak se tak, žeby „reakcyjna“ a „dribnoburžuazna“ Hałyčyna mała maty bilše uspichu, níž „revolucyjna“ i socyjalistyčna Dyrektoryja?.. Pevna doza zazdrosty-zavysty hrała tut svoju rolu. Se je bezperečnym.
Ta najfatalníjše buło te, že i hałycka misyja vkincí sě rozbyła, a same, koły v berezní 1919 r. prybuły do Paryžu d-r Mychajło Łozyńskyj, połk. Dmytro Vitovskyj i jak vijskovyj expert, połkovnyk Erle (bukovyńskyj Nímeć). Łozyńskyj i Vitovskyj sě pryłučyły do Sydorenka i stanuły v opozycyji do Panejka i Tomašivskoho. Jichníj socyjalnyj radykalizm a maxymalizm zbłyžav jich do „tovaryša” Sydorenka. A tak samo brak polityčnoho dośvidu i polityčnoji zriłosty. Bo Vitovskyj ščojno dozrivav, a „anarchist” Łozyńskyj naležav do typiv, jaki do hrobovoji došky sě załyšajut studentamy. Vysyłaty jich do Paryžu buło hrubov pomyłkov.
Koły te stało sě (v berezní 1919), ja do Kabinetu vže ne naležav. Ščopravda, prezydent Petruševyč proponuvav todí, žeby ja (a ne Łozyńskyj) jichav do Paryžu. Ale ja — znajučy, pro ščo jde v Paryži, sě vidmovyv. Naša paryzka misyja v vyslidí sě rozbyła, i my śmo buły śvidkamy sumnoho vydovyšča, že Panejko i Tomašivskyj veły okremu hałycku misyju, a Łozyńskyj i Vitovskyj nałežały do misyji Sydorenka. Prez te hałycke predstavnyctvo v Paryži ne mohło vystupaty jednocílno i ne vsyli buło zrobyty níjakoho rišučoho kroku.
Koły oś tak komisyja pid provodom generała Boty, vyznačena Myrovov Konferencyjov dla połahody polsko-ukrajińskoho konfliktu, u vyslidí svojich narad v dniach 26, 29 i 30. kvitnia ta 8, 12 i 13. travnia 1919 r. zaproponuvała obom vojujučym storonam peremyrě na demarkacyjnij liniji, jaka załyšała Lviv po polskomu boci, a Borysłavskyj basejn po ukrajińskomu [rusyńskomu], to Polaky siu propozycyju vidkynuły. Komisyja gen. Boty skłała zvit, zo svojich narad, vraz zo zhadanov propozycyjov Najvyščij Alijantskij Radi dnia 15. travně 1919 r. Toho samoho dnia začěły Polaky svoju ofenzyvu, jaka i doveła v svojemu ostatočnomu rezultatí do vidchodu UHA za Zbruč.
Se zminyło osnovno naše połoženě. My śmo vtratyły našu terytoryju. Vid seho momentu sprava pryznaně Hałyčyny jak deržavy stała beznadíjnov. Dodam, že ja todí (v berezní 1919), duže doradžuvav prezydentovi Petruševyčevi i našomu Kabinetovi aprobuvaty stanovyšče Panejka i pryjněty propozycyju Boty.
Jakeś dyvne zaslipleně zavołodíło todí bilšistiu našych providnykiv. Zamisť ocíniuvaty połoženě realno, vony davały sebe vesty jakymyś optymistyčnymy nadíjemy a čysłyły raz na neisnujuču po pravdí, syłu Vełykoji Ukrajiny, to znovu na Wilsonovu tezu pro „samooznačeně narodiv”, čy na „mižnarodniu spravedłyvisť” i na tomu podibni nerealni a nevłovymi vartosty. Naši deržavni lidery pidchodyły do spravy vyznaně ukrajińskoji deržavy čysto teoretyčno, dumajučy, že „Alijanty musět nas pryznaty”, bo nam „te sě naležyt”, bo se je „naše pravo maty svoju deržavu” i t. p. Zadyvleni tilky v otse naše „pravo” (sebto moralne pravo!), vony zabuvały pro dva važni momenty. Perše, že pytaně seho našoho „prava” do svojeji deržavy cíłkom jeńše vyhledaje v očach čužych i dałekych našij čěstyní Evropy deržavnych muživ. A druhe, že vsiake take „pravo” łem doty maje vartisť, doky za nym stojit fizyčna syła bahnetiv i harmat. Ta j šče jedno zabuvały naši polityky, ti ščo buły v bilšosty, a same, že v politycí nemaje níc postijnoho, že sytuacyja sě bezupynno miniaje i ščo tomu „treba kuvaty želizo poky horeče”, bo zavtra može buty zapizno …
Otse, ščo same rozkazuju, ne naležyt ščo pravda chronologično do čěsu moho urěduvaně jak deržavnoho sekretara zahranyčnych sprav (síčeń 1919 roku), a deščo pizníjšoho čěsu (berezeń 1919). Ale fakt povstaně i zaisnuvaně dvoch paralelnych zahranyčnych aparativ — hałyckoho i prydníprěńskoho — a dvoch okremych ukrajińskych misyj v Paryži sě datuje same z čěsu moho sekretarstva. Značeně i naslidky seho faktu buły b Čytačevi nezrozumiłi, jakby ja ne rozpoviv buv, dla ilustracyji, pro neporozumině a rozład sered ukrajińskych misyj v Paryži. Semu rozładovi možna buło zaradyty, jakby prezydent Petruševyč i naša hałycka vłada buły sě rišyły na jedyn jasnyj kurs v svojij zahranyčnij politycí — čy to vybyrajučy šlach samostijnoji hałyckoji polityky, čy znovu v cíłosty identyfikujučy sebe z Dyrektoryjov i jdučy bez zasterežeń, pid jeji provodom. Hałycki providnyky sě ne mohły rišyty ní na jedne, ní na druhe. Prez te i prohrały.
Sam po sobi fakt isnuvaně dvoch zahranyčnych aparativ i polityk ne buv by škidłyvym. Škidłyvym buło te, že Hałyčěny ne buły poslidovnymy i ne vmiły vytěhnuty zo svojeji okremoji polityky korystej, jaki jim sě nasuvały. Koły treba buło vesty svoju vłasnu polityku i ratuvaty sebe, vony santymentalno i utopijno sě ohledały na Vełyku Ukrajinu. A koły treba buło vže jty z Vełykov Ukrajinov i, skazavšy „a”, skazaty dalše „b” todí vony sě zacukały i vidmovyły jty z Petlurov. Se ne buła polityka, a santymentalnisť i čutěvi vidruchy ludej, jaki pryvykły žyty hasłamy i teoryjov, i ne mały nahody vyplekaty v sobi praktyčnoho polityčnoho zmysłu…
