Petro Kraluk
Dyvnyj teroryst
Dumaju, dla bahatioch imie Hryhoryja Macejka bude małovidomym. Vin pochodyv z bidnoji selańskoji rodyny. Ne mav dobroji ośvity. Z 16 rokiv praciuvav vi Lvovi na cyklografičnomu pidpryjemstvi. 16. červnie 1931 roku vin zatrymav čłena Ukrajińskoji vijskovoji organizacyji (UVO) Ivana Mycyka, jakyj vtíkav vid policyji pisla zdijsnenie atentatu. Nezvažajučy na taku provynu, Macejka v 1932 rocí pryjnieły do łav Organizacyji ukrajińskych nacyjonalistiv (OUN), čiestynov jakoji buło UVO. 1. žovtnie 1933 roku Macejka zaareštuvała polska policyja za zvynuvačeniem v nacyjonalistyčnij díjalnosty. Ale 14. bereznie 1934 roku jeho zvilniajut, níby ne znajšovšy dostatnio dokaziv. Majže v toj samyj čas OUN počynaje pidhotovku vbyvstva ministra vnutrišních sprav Polšči Bronisława Pierackoho. Rišenie zdijsnyty atentat sie uchvaluje v deščo nezvyčnyj sposib. Atentatnyk maje vziety z sobov bombu, pidijty z nev do Pierackoho i pidirvaty ji. Mały zahynuty žertva i vbyvcie. Ní do seho aktu, ní pisla neho ounivcí podibnych atentativ ne planuvały.
V síj sytuacyji Macejko proponuje svoji posłuhy. Vin hotovyj zahynuty sam i vbyty Pierackoho, bo, movlav, choče spokutuvaty vynu kilkaričnoji davnosty, koły buv dopomih policyji zatrymaty Ivana Mycyka. Argumentacyja sie pryjmaje, Macejka hotujut do atentatu.
Vin pryjizdyt do Varšavy. Jeho instruktuje Mykoła Łebiď, jakyj protiehom tryvałoho čiesu slidkuvav za Pierackym. Vbyvstvo ministra sie peredbačaje bila restoracyji “Tovaryskyj klub”, kudy toj razom z jińšymy uriedovciemy chodyv obidaty. Cíkavo, že za Łebedem i jeho soratnykamy vže davno slidkuvała policyja, ale čomuś jich ne čipały. Te same sie stosuje i bahatioch jińšych ounivcív, zokrema čłeniv lvivskoji organizacyji, jaki mały pryčetnisť do pidhotovky zamachu na Pierackoho.
Na finalnij stadyji pidhotovky atentatu Bandera zovydív, že tutaj ščoś nečysto. Tomu dav komandu vidminyty zamach. Ale se rozporiedženie ne dijšło do Łebedie, a samoho Banderu i jeho soratnykiv policyja areštuvała bukvalno za deń do vbyvstva Pierackoho. Zate Łebedie i Macejka ne zacepyły…
Oficyjna versyja vbyvstva ministra vyhledała tak. 15. červnie 1934 roku Macejko na protiezí tryvałoho čiesu chodyv bila restoracyji “Tovaryskyj klub” z bombov, pokładenov v pakunok. Níchto ne zvernuv buv na neho pozoru. Choča tutaj sie zbyrały vysokoposadovcí, i, zrozumiło, za “Klubom” sie viv nahled. O 15:30 siudy pryjichav Pieracki na avtí. Do neho pidijšov Macejko. Vin níbyto sprobuvav pidirvaty bombu, ale vona ne vybuchnuła. Todí atentatnyk vytiehnuv revolvera. Zvidky sie vziev ostatníj? Jeho, sie vyjavlaje, peredały lvivski ounivcí, jaki pered tym z neho zastrełyły donoščyka Jarosłava Bačyńskoho. I oś Macejko vłučno strilaje v Pierackoho. Choča raníjše ne brav učiesty v atentatach i, pevno, ne duže dobre vmiv strilaty.
Prosto vražaje chołodnokrevnisť Macejka. Vin, vbyvšy Pierackoho, spokijnísíńko počymčykuvav vułycev. Ní švajcar “Tovaryskoho klubu”, ní šofer Pierackoho sie vidrazu ne kynuły za vbyvcev. Łyše za kilka chvyłyn za nym sie začała pohonie. Macejko kynuv pakunok z bombov i vmiło vtík vid pohoní, schovavšy sie v jednomu z bičnych budynkiv. (Z pryvodu toho ukrajińska gazeta “Díło” ne bez ironiji pysała: składaje sie vražinie, že vbyvcie buv Varšavianynom ajbo prynajmi dobre znav topografiju Varšavy). V tomu budynku Macejko níby-to załyšyv płašča, v jakomu buły ounivski symboły — žovto-błakytna kokarda i zaponka.
Dali atentatnyk sie błahopołučno dobrav do Lvova, peredav lvivskym ounivciem revolvera, jakym zhodom vbyły dyrektora Lvivskoji akademičnoji gimnazyji Ivana Babija. Zo Lvova Macejko sie dobyrav do polsko-čechosłovackoji hranycí, peretnuvšy ji i pry pomoči Jarosłava Baranovskoho sie opynyv v dałekij Argentyní. Tam vin ne vyjavlav polityčnoji aktyvnosty i spokijno pomer svojev smertiu v 1966 rocí.
Naslidky vbyvstva
Čy potribne buło vbyvstvo Pierackoho dla OUN? Vono mało šo jim davało. Pieracki nałežav do najbłyžčoho otočenie Józefa Piłsudskoho, todíšneho dyktatora Polšči. Piłsudčyky choča i provodyły polityku asymilacyji ukrajińskoho [rusyńskoho*] nasełenie, prote, na vidminu vid polskych nacyjonalistiv, namahały sie v semu pytaní dotrymuvaty sie pomirkovanosty. Do toho ž Pieracki demonstruvav hotovnisť ity na porozuminie z ukrajińskymy [rusyńskymy] politykamy.
Vbyvstvo Pierackoho buło potribnym jińšym ludiem, bo v toj čies Piłsudski dožyvav svoji ostatní dní. Pierackoho rozhledały jak jednoho z najbilš jmovirnych jeho nastupnykiv. Tomu vysokopostavłeni polski polityky vydíły v nemu konkurenta i ne proty buły jeho prybraty. Vidomyj polityk Wincenty Witos, jakyj tryči buv premijerom mežyvojennoji Polšči, 22. łypnie 1934 roku zapysav v svojemu ščodennyku, že, za jeho vidomostiemy, Pierackoho vbyły jeho polityčni pryjateli.
Spravdí, u vbyvstvi Pierackoho bahato zahadok. Tak, očevydcí atentatu dajut rižnyj opys vbyvcí ministra. Dechto naviť vvažaje, že buło try atentatnyky. Spočatku vłada sie namahała predstavyty vbyvciemy Pierackoho radykalnych polskych nacyjonalistiv. Łyše za kilka misiecív začały zvynuvačuvaty ounivcív. Jednym z hołovnych dokaziv vbyvstva nymy Pierackoho buło te, že ho zastrełyły z toho samoho revolvera, že i vbytoho lvivskymy ounivciemy Ivana Babija. Čy ne buło se vbyvstvo še jednov provokacyjev? Todí ž nevidomo zvidky v rukach polskoji policyji sie zjavyv vełyčeznyj “archiv Senyka”, jakyj mistyv vidomosty pro díjalnisť ounivcív. Sej archiv kontroluvav zhaduvanyj Jarosłav Baranovskyj, jakoho pizníjše zvynuvatyły v spivrobitnyctvi z polskov policyjev.
Možna navodyty i jińši fakty, jaki zaśvidčujut, že vbyvstvo Pierackoho buło operacyjov polskych specsłužb, jaku zorganizuvały konkurenty seho polityka. Vbyvcí, maskujučy slidy, perekłały vynu na ukrajińskych nacyjonalistiv, spodivajučy sie z toho maty še polityčnyj zysk. Tomu v Varšavi i Lvovi buły zorganizovani hučni sudovi procesy nad Banderov i jeho soratnykamy, na jakych jich zvynuvatyły u vbyvstvi Pierackoho i jińšych atentatach. Ti procesy mały na metí paralizuvaty díjalnisť OUN i stvoryty vkraj negatyvnu opiniju pro ukrajińskych nacyjonalistiv. Ta ne tak sie stało. Spravdí, díjalnisť OUN v Polšči buła sparalizovana. Prote Bandera zumiv peretvoryty varšavskyj i lvivskyj sudovi procesy v błyskučyj pijar dla OUN. Vin níby pryjniev tu hru, jaku mu buły naviezały polski specsłužby. Prote vyhrały ne vony — vyhrav Bandera. Zreštov, se stało preludijev do tvorenie radykalnoho kryła OUN-banderivcív.
Ujavimo, šo buły by, jakby Pierackoho ne vbyły. Pevno, vin by zastupyv Piłsudskoho. Polšča by provodyła bilš pomirkovanu polityku. Ne buło by bezhłuzdych represyj šodo Ukrajińcív (jedyn konctabir “Bereza Kartuzka” čoho vartuje!). I, pevno, ne vynykło by radykalne kryło OUN. Zreštov, ne buło by kultyvuvanie takoji nenavysty mežy Polakamy i Ukrajińciemy, jak sie stało naprykińcí 30-ch na počietku 40-ch rokiv 20. stolitie. Ta historyju ne pererobyš. Choča jeji uroky varto zasvojity.
A błyskučyj atentatnyk Macejko? Schože, vin buv prosto statystom v dyjavolskij zabavi polskych specsłužb.
* Hałyčieny do prychodu sovitiv v 1939-1944 rr. sie identyfikuvały jak Rusyny, tomu docílníjšym je chosnuvanie same označenie “rusyńskyj”
Džereło: Radijo Svoboda
